Sottopongo ai Lettori di “Civico20News” questo documentato articolo dell’amico Bruno Vignetta, allievo del corso di “Storia e letteratura piemontese 2014-2015”, tenuto dal Prof. Giuseppe Perrone (m.j.)

Ël Palass Carignan (ël nòm complet a l’é Palass dij Prinsi ‘d Carignan) a l’é n’elegant e ‘n grandios palass ch’a rapresenta un dij pì vajant esempi d’architetura baròca. L’edifissi a s’afàcia sla piassa c’ha pòrta l’istess nòm e ch’a l’é stàita duvertà ant ël mentre dij travaj për l’angrandiment ëd la sità ‘d Turin programà dal duca Vittorio Amedeo I di Savoia. Ëd front a-i é ël Teatro Carignan – come dì ‘l Teatro dij Prinsi ‘d Carignan – fàit costruve tra la fin dël Sessent e l’inissi dël Setsent da Luigi Amedeo di Savoia Carignano dzora ‘d cola ch’a l’era la sala dla bala al tricòt (ciamà ‘l Tricòt Ross) danegià pì vòlte dal feu e sèmper arfàit. A-i son ëdcò ‘d famos locaj coma ‘l Ristorant dël Cambi e la stòrica Botega dël gelaté Pepino. Ant ël mes dla piassa a-i é ‘l monument che, ant ël 1859, Giovanni Albertoni a l’ha dedicà a Vincenzo Gioberti e, ancassià ‘nt la faciada dël Teatro, a-i é ‘l bust ëd Vittorio Alfieri fàit ant ël 1903 da l’artista turinèis Cesare Reduzzi.

Ël Palass a l’ha vorsulo Emanuele Filiberto di Savoia Carignano dit ël Mut (1) - nassù a Moustier ël 20 d’agost dël 1628 - e a l’ha falo progeté da l’architet Guarino Guarini (2) ch’a l’ha comensalo ‘nt ël 1679. A soa mòrt, ant ël 1683, ij travaj a saran portà a la fin da Gian Francesco Baroncelli, ch’a l’era stàit colaborator d’Amedeo di Castellamonte për ël Palass Real ëd la Venarìa e për l’Ospidal ëd San Gioann ëd Turin. Lë stil arciama ‘l prim proget dël Bernini për ël Palass dël Louvre, con na sagoma ancreusa e gombà a càusa djë scalon butà dë drera dla faciada. Për afresché j’intern a ven ciamà ‘l pitor Stefano Legnani, dit ël Legnanino.

La fassa ‘d teren anteressà dai travaj a l’é cola andoa prima a j’ero le Scuderìe dël Prinsi Tommaso Francesco di Savoia, pare d’Emanuele Filiberto e quint fieul ëd Carlo Emanuele I che ‘nt ël 1625 a l’avìa daje ‘l tìtol ëd Prinsi ëd Carignan e parèj a l’avìa inissi ‘l ram cadet dij Savòja Carignan.

Ël proget dël Guarini a prevëddìa na sàgoma a “C”, con la banda da la part dël Pò duverta su n’elegant giardin e sla banda da la part dla piassa la famosa faciada rivestìa con dij sèmpli mon travajà ‘n ‘na manera original e anmasticà con ëd la màuta ‘d póer ëd mon cheuit.

Le decorassion ëd la faciada al pian dij nòbij, dcò lor fàite con dij mon cheuit, a veulo arciamé a la ment le aventure e le imprèise dij Prinsi ‘d Carignan, coma le vitòrie otnùe dal Regiment Carignan Salières (3) ant ël Cànada, a fianch dij Fransèis contra j’indian dël pòst.

Emanuele Filiberto a l’é nen ‘l prim ch’a l’é stàit alogià an cost Palass-sì. Ant ël 1684 a l’ha anticipalo ‘l Prinsi Eugenio sò giovo e valoros novod che ‘nt ël 1706 a giuterà ‘l Duca Vittorio Amedeo II a liberé Turin da l’assedi dij Fransèis. Emanuele Filiberto a ‘ndarà a stéje ant ël 1685 e lì a meuirerà ‘l 21 d’avril dël 1709, ben stimà e ben onorà.

D’anlora a l’é dventà l’abitassion fissa dij Prinsi ‘d Carignan. An cost Palass a vniran al mond ij Rè Carlo Alberto,  ‘l 2 d’otóber dël 1798, e Vittorio Emanuele II, ‘l 14 ëd mars dël 1820.

Ant ël 1848 ‘l magnìfich salon ëd le feste ch’a l’era drinta a la part elìtica dl’edifissi a ven modificà da l’architet Carlo Spada përchè a dev dventé la sala dël Parlament Subalpin. L’inaugurassion  a ven fàita l’8 ëd magg dël 1848 ma ël Rè Carlo Alberto a l’é al camp për la Prima guèra për l’Indipendensa e anlora ‘l discors a ven tnù da sò luch-tenent Eugenio Emanuele di Savoia –Villafranca, Prinsi ‘d Carignan.

Ant ël 1860, an prevision dj’adunanse dël Parlament Italian, la sala a risulta tròp cita e anlora ‘l Cavour a dà l’incàrich a l’architet Amedeo Peyron ëd costrùve na neuva sala provisòira ant ël cortil dël Palass. La sala a dovìa esse pronta për ij primi mèis dël 1861. Ij travaij a ven-o finì an temp – ancheuj a sucedrìa pì nen – e ‘nt l’adunansa dël 17 ëd mars dël 1861 ël Rè ‘d Sardegna e Duca ‘d Savòja Vittorio Emanuele II a  pìja për chiel e për ij sò sucessor ël tìtol ëd Rè d’Itàlia. Ant ël 1863 a ven ancaminà la costrussion d’un neuv edifissi tacà al Palass, da la banda dla Piassa Carlo Alberto andoa a j’ero ij giardin dël Guarini, për sistemé an manera pì decorosa ij deputà. Ma ij travaj a finiran mach ant ël 1871, quand la capital a l’era già stàita portà vìa, prima a Firense e peui a Roma.

Parèj costa costrussion a sarà mai dovrà për lòn ch’a l’era stàita pensà.

Cost a l’é ‘l motiv përchè ël Palass che noi i vëddoma ancheuj a l’ha la forma quadrà.

Sla faciada prinsipal da la banda dla Piassa Carignan, a-i é ‘n gròss lambris an bronz giuntà ‘nt ël 1884 da l’architet Carlo Ceppi për arcordé che an sto Palass-sì a l’é nassùje Vittorio Emanuele II.

Sla stessa faciada a-i son d’àutre doe targhe ch’a ‘rcòrdo la nàssita ‘d Carlo Alberto ‘l 2 d’otóber dël 1798, e la proclamassion ëd Roma coma la capital ëd l’avnì dël Regn d’Itàlia, ‘l 27 ëd mars dël 1861.

(1) Emanuele Filiberto di Savoia Carignano, dit ël Mut – da nen confonde con Emanuele Filiberto di Savoia dit Testa ‘d Fer, col ëd la vitòria ‘d San Quintin e dlë spostament da Chambery a Turin ëd la capital ëd lë Stat Sabàud ant ‘l 1563 e dël San Sudari ‘nt ël 1578 - a nass a Moustier ël 20 d’agost dël 1628 da Tommaso Francesco di Savoia Carignano e da Marìa di Borbone Soissons. A l’era sord e mut. A ven mandà a Madrid e sota la severa guida dël prèive Miguel Ramirez de Carriòn a ‘mpara a scrive, a lese ij làver ‘d coj ch’a-j parlo ‘nsema e a fesse capì. A dventa n’òm ëd coltura granda, ‘n polìtich an gamba e ‘n’uffissial valoros. Ant ël 1684, a 56 ani, as mària con Maria Caterina d’Este, ch’a l’ha mach 28 ani, e ch’a-j darà quat fieuj, tra ij quaj l’ardité al titol, ël dëscostumà Vittorio Amedeo. A meuir a Turin ël 21 d’avril dël 1709.

(2) Guarino Guarini a nass a Mòdena ‘l 17 ëd gené dël 1624. A intra ‘nt l’Órdin dij Teatini ‘nt ël 1639. A l’é stàit un dij pì important architet dël baròch. Ant ël 1666 a ven a Turin, mandà da sò Órdin a ocupesse dla cesa ‘d San Lorens, ancaminà ‘nt ël 1634 sël proget ëd Carlo di Castellamonte. Për ij Savòja a fà, tra j’àutri travaj, la Capela dël San Sudari e a ‘ngrandiss ël Palass ëd Racuniss. Sòi travaj a son ëdcò ‘l Colegi dij Nobij dventà con ‘l temp l’Acadèmia dle Sciense, la cesa ‘d San Filipp, na part dël Santuari d’Oropa e, dzoratut, ël Palass Carignan. A meuir a Milan ël 6 ëd mars dël 1683.

(3) Ël Regiment Carignan a ven fàìt ant ‘ël 1636 dal prinsi Tommaso Francesco di Savoia Carignano ch’a buta ‘nsema dij soldà Piemontèis e dij soldà Savoiard. Con la mòrt dël Prinsi ‘nt ël 1656 ël Regiment a passa al fieul Emanuele Filiberto ch’a nòmina come comandant Henri de Castelard padron ëd Salières e da sòn ël Regiment a pija ël nòm ëd Régiment de Carignan Salières. Ël Regiment a ven peui vendù al Rè ‘d Fransa Luigi XIV ma a l’ha giumai përdù la pì part dij Piemontèis ch’a son ëstàit rimpiassà con dij Fransèis, dij Savoiard, djë Svìsser e dj’Irlandèis. Ël Rè ‘d Fransa a lo manda ‘nt ij possediment ëd l’Amèrica dël Nòrd për difende ij colòni da j’atach dj’Indian. Ant ël 1666 a dev fé front a tanti combatiment contra j’indian Hirochesi ch’a la fin a son batù e ‘nt ël 1667 a ven fàita la pas.

Bruno Vignetta

Allievo del corso “Storia e letteratura piemontese 2014-2015”

(Prof. G. Perrone)